Cili është ndryshimi midis shallvareve dhe veglave? Pyetje absurde, apo jo? Por, le të themi se jemi me fat, sepse, kemi gjetur tashmë një fjali (jo edhe aq mosbesuese) me të cilën po e hapim bisedën tonë. Pa i dhënë kohë pleqërimit të mendimit, një pjesë e instinktit tonë dëshmon se një vegël mund të jetë fare mirë pjesë aktive e trupit (duar, gishta, dhëmbë) ndërkohë që shallvaret mbulojnë një vegje pasive të së tërës, që është për shembull lëkura apo qimet e lëkurës. Lexuesi dosido i librit një gjë nuk ka se si ta shpjerë ndër mend, ose së paku, e fundit gjë që i bie ndër mend, është fakti që shkrimtarët harxhojnë kohën më të madhe përgjatë punës së tyre duke kërkuar baraspeshime të duhura në logjikën e së tërës. Përfshi botën (e brendshme dhe të jashtme, e bukur dhe të shëmtuar), ekzistencë dhe qenie, popuj dhe individë, gjuhë, ngjyra, personazhe, tinguj, stil të shkruari dhe të jetuari, shije frutash dhe vere, kafeje dhe zeheri, tymnajë duhani apo flatrim hashashi, logjikë mishngrënëse apo vegjetariani, etj. Të gjitha këto sipas midesë dhe këndvështrimeve të tyre krahasimore, simbolike, metaforike, alegorike, analogjike, brenda një sistemi me rregulla të qarta në të cilin, vet shkrimtarët funksionojnë qartësisht si paralelizëm. Shkrimtari është si puna e atyre shkallëve lëvizëse në qendrat e mëdha komerciale. Ekuivalent i botës, por, mbi të gjitha i vetvetes në raport me botën në ngjitje, zbritje. Kujdes! Fjala “ekuivalencë” ka një kuptim krejt tjetër në ekonominë e tregut, në bursat dhe sistemet financiare të ditëve tona! Rrjedhimisht edhe mbi masmediat, propagandën, dhe infrastrukturën e gjuhës së tregut. Por, kjo nuk ndodh me shkrimtarin dhe botën e tij. Ai është aty. Ekuivalent. Etalon kokëfortë. Le ta pranojmë si një paralelizëm. I pashqitshim. Por, le t’i kthehemi sërish muhabetit të veglave dhe shallvareve. Plaku im i mirë Borges, diku është shprehur se nga të gjitha veglat e shpikura nga njeriu, libri është padyshim më i habitshmi, më tepër se sa një vegël zgjatuese e trupit të njeriut, ai përbën një zgjatim të kujtesës dhe imagjinatës. Hallall! Gjithmonë më ka pëlqyer vërtetësia analogjike e Borges, megjithëse sot, për hir të së vërtetës, po filloj të ndiej një dridhje të lehtë të gishtave, ndërsa po shkruaj këto rreshta duke zbuluar një kundërshti që nuk përputhet ashtu si e do zakoni me mendimin e plakut tim të mirë. Prej këtu zë fill gërricja ime në vijim. Që libri është një instrument unik në llojin e vet, jam dakord, por, jo me faktin që libri zgjaton një gjë jotrupore. Kujtesa dhe imagjinata nuk lindin në eter! Ato janë funksione neurologjike të sistemit të trupit të njeriut dhe një neuron nuk është as më shumë e as më pak trupor se sa një timpan veshi apo mollëz gishti. A përbën libri me të vërtetë një vegël zgjatuese të njeriut? Po apo jo? Përse mos të mendojmë se mundet të jetë një protezë gojore, një aparat dëgjimi i veshit, një teleskop për të vëzhguar hapësirën ku syri ynë nuk mbërrin, apo pantallona bluxhins (që në këtë rast ka zëvendësuar fjalën e bukur shallvare) që vesh lëkurën dhe qimet e këmbëve? Ndryshimi nuk është edhe aq i rëndomtë po ta shohësh hollë hollë. Njëzëshëm të gjithë e kemi pranuar faktin se mungesa e lexuesit e katandis librin në një objekt të vdekur. Që të ekzistojë, libri nuk ka nevojë që të lexohet, por, të jetë i lexuar. Nga një lexues i mirë, madje! Në realitet, ja cili është fakti që na bënë të mendojmë se libri nuk paska qenë edhe aq objekt banal, në të kundërt, tejet i veçantë kur merr vështrimin e duhur. Sapo e kemi mbyllur, lexuar, dhe më tej larguar nga këndi ynë i shikimit, ai, Shën-libri, kokëfortë si ati i vet, shkrimtari, vazhdon të qëndrojë po aty, duke gërvishtur mendjen tonë. Një sqepar është krejt i pavlefshëm për të ngulur dhe shkulur gozhdë po qe se nuk mbahet fortë nga dora jonë. Libri, në të kundërt, vazhdon të reagojë edhe kur e kemi mbyllur së lexuari, kemi shuar dritën, dhe larguar nga shikimi. Lëçitja ndryshon konfigurimin e neuroneve tona! Copëza teksti gjenden të vendosura në vende të ndryshme të hapësirës universale të trurit tonë. Ato nuk depozitohen aty si pesticide helmatisëse, apo plehra organike, përkundrazi vazhdojnë të funksionojnë në depon e kujtesës dhe imagjinatës njerëzore në varësi të kualitetit të tyre, vazhdimisht, si me qenë fara të vdekura të gatshme për mbjelljet e ardhshme. Por, le t’i biem shkurt, po qe se libri nuk ka forcën e duhur për të reaguar në mënyrë të shëndetshme, atëherë nuk ja vlen për asgjë, është i padobishëm. Libri i vërtetë është më i fortë se dhëmbët apo proteza e dhëmbëve. Shën-Libri i përngjan një hambari me farëra të shumëllojshme që shumëfishon jetën dhe ekzistencën e jetës duke u mbjellë pik së pari në mendjen e lexuesit që si ai nikoqiri i mirë ja di vlerën dhe kësmetin. Bash mu në neuronet e atij që e përdor dhe di ta përdorë si duhet librin, më mirë se një vegël, dhëmbë apo protezë, libri gllabëron neuronet e lexuesit duke u bërë pjesë e pandashme e tij, libri shndërrohet në lexues duke na kujtuar përrallën e cironkës (gojëdhënë prej peshkatarëve të Poradecit, që e kam të depozituar si puna e atyre farave në trurin tim, riprodhuar këto ditë të ftohta dhjetori, ku gjithëshka fillon e ngrinë dhe toka fle e qetë nën ngricë, tekstualisht;)
E kapën në rrjetë cironkën e vogël. Nga rrjeta cironka i fliste nënës së saj:
“O nënë, më kapën moj nënë!”“S’ka gjë birk e nënës, ky paska qenë fati ynë, s’ka gjë!”
“O nënë, më kanë futur në një vend që quhet kuzhinë, moj nënë!”
“E di biri nënës, aty qëruan me thikë edhe time ëmë!”
“Oh moj nënë, po m’i qërojnë luspat, moj nënë, po më zhveshin!”
“Turpi dhe nderi për ne janë bërë, birk e nënës ti!”
“Oh, po më skuqin në vaj të nxehtë, nënë!”
“Nuk është vaji i përskuqur i Ferrit, përvoja jetësore është më përvëlonjëse, ylli im!”
“Po më kullufisin humnerave të gojëdherave, në..në!”
“Duro biri im!”
“Po më shuajnë me verë, me verë verëmirë, nënë!”
“Ah! Tashti mbarove, more fund bir!”
Sqepari shërben për të ndërtuar apo shkatërruar një ndërtesë, hambar, kasolle, vatër, shtëpi, kulturë, a traditë. Sytë, dylbitë teleskopi, janë vegla për të vështruar botën dhe hapësirat e saj të pashtershme. Luga dhe dora për t’i dhënë njeriut jo vetëm ushqim, jetë, vazhdimësi, por edhe për ta kënaqur veglën e shijes, gjuhën, me shijen e më të mirave fruta. Libri është i fatëzuar për të kërkuar dhe gjetur lexuesin. Për të qenë shërbyes i tij i shenjtë. Për ta mbyllur me kaq, po i rikthehem kokulur sërish plakut tim të mirë, Borgesit. Njëherë ai shpjegon se, fatkeqësisht verbërisë së tij, vazhdon të blejë libra, të mbushë raftet e bibliotekës së tij, përfundimisht duke vazhduar “të luaj sikur të mos ishte i verbër”. Gjer më sot nuk njoh ndonjë përcaktim më të saktë dedikuar një lexuesi. Po ti?
Dhjetor 2011
No comments:
Post a Comment