Wednesday 30 November 2011

ERNESTO SABATO - Engjëjt e territ


 
I dashur dhe i largët miku im i ri,
ti kërkon këshillë, por këto këshilla nuk mundem ti jap një letër thjeshtë, as nën trajtën e ideve nxëna ndër esetë e mia, përkojnë pak me atë çka jam vërtetë apo dëshirojë të jem po qe se nuk do të isha i mishëruar në këtë kërmë të kalbur a mbi këtë pikë në kalbje e sipër që është trupi im. Nuk mundem të të ndihmojë veç prej këtyre ideve, të lëkundura në tollovitjen e romaneve të mia si gomë shpëtimi lidhur anash ballamarrit dhe që shkundet nga furia e furtunës. Por më mirë (e ndoshta aty ja kam mbërritur) nga përzierja e këtyre ideve me sokëllimat apo heshtjet e fantazmave që janë ngritur nga jeta ime e brendëshme për të hyrë në romanet e mia, bash ata që urrehen dhe duhen, që mbahen dhe shkatërrohen, dhe që kanë bërë të mbahem dhe të shkatërrohem edhe unë vet.
Nuk kundërshtoj të të zgjasë dorën, sikurse ti më kërkonë prej kaq largë. Por ajo që dua të të them me germa nuk kushton shtrenjtë, është ndoshta pak nga ajo që mund të të kisha komunikuar me një vështrim direkt, duke pirë një kafe bashkarisht a në ecje e sipër nëpër labirintet e Buonos Airesit.
Ti dekurajohesh sepse nuk e di kush dreqin të ka pëshpëritur e ku ta di unë se çfarë. Por miku njohja e të cilit është e vënë në pikëpyetje (ah që fjalë të tilla janë mashtruese!) është tepër i afërt për të të gjykuar, ka prirjen të mendojë që është i barabartë me ty vetëm sepse është me ty; ose më mirë ngaqë, ngaqë të kundërshton, beson në një drejtim sipëror nga ti. Është një tentativë e kuptueshme: po qe se ndajmë një çapë bukë me një njeri që ka bërë ngjitjen në Himalaja, duke e vëzhguar mënyrën e tij të mbajtjes së thikës së bukës, kemi tundimin ta konsiderojmë veten tonë të barabartë apo sipëror nga ai duke harruar (duke u përpjekur të harrojmë) pikërisht atë çfarë është në lojë në këtë drejtim dhe që, është Himalaja, jo buka e ndarë së bashku.
Do e falësh këtë lloj paturpësie në një numër të pafundëm herësh në jetën tënde.
Drejtësinë e vërtetë, nuk do ta marrësh veç prej disa qenieve që hanë bukë veçmas, të talentuar me thjeshtësi dhe ndjeshmëri, me dritësi dhe kuptimshmëri zemërgjerë. Shën-Boveja, është i një mendjeje, e në vijim ka pohuar se një karagjoz si Stendali nuk mundet të prodhojë asnjëherë një vepër mjeshtërore; Balzaku, ai, ka thënë bash të kundërtën. Dhe është normale: Balzaku ka shkruar
Komedinë njerëzore ndërkohë që tjetri nuk ka prodhuar veçse një roman të vogël të cilit ja kam haruar titullin. Janë gjithashtu njerëz në shijen e Shën-Bovesë që janë tallur me Brahmsin: a ka mundësi që nji-ky babaxhan i bajshëm mund të prodhojë diç të rëndësishme? Një pothuajse i paemërt Hugo Ulf pohon, përgjatë daljes në dritë të Simfonisë së Katërt, që: «banaliteti, pretendimet boshe nuk kanë qenë asnjiherë kaq të pranishme në një nivel kaq të lartë në një vepër muzikore. Arti i kompozitorit pa ide as frymëzim ka gjetur tek Brahmsi përfaqësuesin e denjë». Ndërkohë që Shuman, Shumani i mrekullueshëm, Shumani i madh e i pafat ka deklaruar që Brahms ishte muzikanti i shekullit. Duhet madhështi për të admiruar, megjithse duket si paradoksale. E bash për këtë është kaq e rrallë që një krijues të njihet nga bashkëkohësit e tij, kjo njohje vjen gati gjithmonë nga brezat e mëpastajmë, ose së paku nga ajo tip breznie e mëpastajme bashkëkohore që përfaqëson azilin në një vend të huaj. Njerëzit e ikur që janë largë. Ata që nuk të shohin duke pirë kafe tek klubi i lagjes as se si vishesh. Po qe se kjo gjë i ka ndodhur Stendalit dhe Brahmsit, e si mund të dekurajohesh ti për atë që të thotë një njohës i thjeshtë i yti, një komshi i rëndomtë? Përgjatë daljes në dritë të volumit të parë të Prustit (pasi Zhidi i flaku dorëshkrimet në kaçile), një i paemër Henri Zheon shkroi për Prustin që ky autor ishte «dëshpërimisht i tërbuar për të bërë atë çka është diametralisht e kundërta e veprës së artit, ai di vetëm të bëjë inventarin e ndjenjave të tij, regjistrimin e njohjeve të tij, në këndvështrimin e njëpasnjëshëm, pa asnjë përmbledhje, asnjë tërësi, të lëvizshmërisë së pamjeve dhe shpirtrave». Ky individ pretendon kështu të kritikojë njëherazi bash kuptimin e gjenisë prustiane.
Cila bankë e drejtësisë universale mund t
i rikthejë  Brahmsit dhimbjen që ka provuar, katërcipërisht ka provuar mbrëmjen kur luante doravet në piano Koncerto-n e tij të parë për piano dhe orkestër? Mbrëmjen kur e fërshëllyen dhe e bombarduan në zdralë e plehra? Pikat e mia nuk kanë nevojë të flasin për Brahmsin; nën një këngë të vetme e të thjeshtë të Dishepolos, sa trishtim është grumbulluar, çfarë pikëllimi!
Më mjaftoi të lëçis një nga novelat e tua. Po, besoj se një ditë mund tja dalësh mbanë dë prodhosh diçka të madhe. Por a je i gatshëm të durosh kaq tmerr? Ti më thua se i ke shqisat e tollovitura, duke nguruar, se nuk di se ç
të bësh, se pret një fjalë nga unë.
Një fjalë! Do ishte më mirë që të heshtja, gjë që mund ta interpretosh si një mospërfillje që të kall datën, ndryshe mundet të të flasë për ditë e ditë pambarim, apo më mirë të jetojë pranë teje për vite me radhë, me kusht që njëherë të bashkëbisedojmë dhe një tjetër herë të heshtim ndërsa jemi duke shëtitur pa thënë asgjë, njësoj sikur dikush që e duam shumë të ketë vdekur dhe që papritur kemi kuptuar që fjalët janë qesharake, të pavendëta, të padobishme. Është veç arti i artistëve të tjerë që mund të të shpëtojë nga çaste të tilla, për të të unifikuar dhe ndihmuar. E vetmja gjë që mund të të jetë e dobishme
ah që është e frikshme! Dhimbja e qenieve me të vërtet madhore të cilët kanë përshkuar këtë kalvar para teje.
Në të tilla çaste, nuk do të kesh nevojë vetëm për talent dhe gjenialitet, por të tjera kualitete shpirtërore, kurajon për të thënë të vërtetën, këmbënguljen për të vazhduar, një përzierje kurioze të asaj ç
ke për të thënë dhe vënien nën po atë qellim të forcave të tua, do të të nevojitet ndonjëherë thjeshtësi ball-për-ballë viganëve të artit dhe arrogancë ballas budallenjve të pagdhendur, do të të nevojitet ndjenjë dhe kurajo të jesh vetëm me veten, ta refuzosh tundimin që gjithashtu është një rrezik të grupimeve të vockla, të galerive të akullta. Ajo çfarë do të ndihmojë në çaste të tilla, do të jetë kujtimi i atyre që kanë shkruar në vetmi: në anije sikur Melvili, në pyllin e virgjër sikur Heminguei, në një fshat të humbur sikur Folkneri. Po qe se je i gatshëm për vuajtje, i gatshëm të jesh i shkapëlyer, i gatshëm për të mbajtur mbi supe meskinitetin dhe dashaligësinë, pakuptimshmërinë dhe idiotësinë, mërinë dhe vetminë e pafundme, atëherë po, i dashur B., ti je i gatshëm ta mbartësh dëshminë.
Por, në ecje e sipër, askush nuk mund ta garantojë të ardhmen, e ardhmja është e trishtë gjithsesi: po qe se dështon, sepse dështimi është gjithherë i dhimbshëm dhe, në rastin e artistit, është tragjike; dhe po qe se ja del mbanë, sepse gjithmonë triumfi është një lloj vulgariteti, një keqkuptim i allasojtë, një manipulim; bëhemi papritur ajo gjëja e pështirë që e thërrasim personalitet, dhe një djalkë si ti, sikurse je akoma në debutimet e tua të para, e ke të drejtën (a është bash e drejta?) të pështyjë mbi vetveten. Duhet ta përballësh këtë lloj padrejtësie, të ulësh kokën dhe të vazhdosh të prodhosh veprën tënde, si të bëhej fjalë për një statujë kryelartë ngujuar në një grazhdë. Lexo atëherë Pavezen: «Të jesh tërësisht i zbrazët nga vetja jote, të jesh lëkura e rrjepur e kufomës për jo vetëm ata që dinë për ty por gjithashtu edhe ata që dyshojnë dhe hamendësojnë, të të gjitha fërgëllimave, të të gjitha fantazmave, të jetës së pavetëdijshme. Ta bëshë në lodhje të përhershme dhe tendosje të brendëshme, me kujdesin më të madh e duke u dridhur, në ndërthurje me zbulimet dhe dështimet. Të bëshë mu atë gjë të cilës i kemi përqendruar gjith jetën aty përsipër, për të kuptuar tek e fundit që është e kotë në qoftëse nuk ka një shenjë njerëzore, një fjalë, praninë për të pritur këtë të fundit dhe komunikuar ngrohtësinë e saj. Dhe së ftohti duke vdekur, duke folur në shkretëtirë, duke qenë vetëm ditë e natë, mu si një i vdekur.»
E megjithatë, do ta dëgjosh sigurisht këtë fjalë një ditë
sikur Paveze, kudo ku mund ndodhet, dëgjon tashmë fjalët tona - do të ndijosh prezencën kaq të shumëpritur, shenjën kaq të njohur të qenies që nga një tjetër ishull ka ndigjuar krizat e tua, nga dikush që ka kuptuar gjestet e tua dhe që është i aftë të deshifrojë mesazhin tënd. Atëherë do ti rifitosh përsëri forcat për të shkuar përpara, përgjatë një çasti të vetëm ku nuk do dëgjosh më hungërimat e derrave. Megjithëse mund të jetë ky një çast ikanak, ti do të rigjesh përjetësinë.
Nuk e di kur, në cilin çast dëshpërimi Brahmsi ka bërë të ushtojnë trompetat melankonike që ne dëgjojmë në lëvizjen e parë të Symfonisë së Parë. Ndoshta nuk kishte besim tek reagimi i publikut, ndërkohë që ju desh të priste trembëdhjet vjet (trembëdhjet vite!) përpara se të rivinte mbi këtë vepër. E kishte humbur shpresën, dikush kishte pështyrë mbi të, i kishte dëgjuar teksa gajaseshin pas shpinës së tij, kishte besuar sigurisht në vërejtjet e pabesushme dhe në shikimet e dyshimta. Por kjo thirrje trompetash e ka kaptuar kohën dhe shpesh, njerëz si ne, të rraskapitur, të shtypur, njerëz që marrim vesh, dhe që kuptojmë veç prej detyrës kundrejt këtyre të pafatve që na përgjigjen me një shejzë që bën të ditur faktin që ne i kemi kuptuar. Për momentin nuk ndihem mirë i dashur B. Do ta rimarrë këtë letër nesër, a në një tjetër kohë.
Përktheu: Flurans Ilia

No comments:

Post a Comment